Uma reflexão sobre a questão da definição da Igreja

Conteúdo do artigo principal

Antônio Luiz Catelan Ferreira

Resumo

É possível elaborar uma exata definição da Igreja, capaz de abranger a sua totalidade? Constata-se que o argumento eclesiológico carece de uma apropriada diferenciação entre as noções explicitamente descritivas ou conceituais e a utilização metafórica de procedimentos abstrativos, que evidencie os elementos imprescindíveis para uma reta compreensão da Igreja. A partir de uma crítica ao pensamento de J. Hamer, o autor delineia uma hipótese com implicações baseadas numa terminologia adequada, de modo que a complexidade da natureza da Igreja e seu caráter mistérico incorporem o processo de sistematização teológica em questão. Percorre-se, assim, uma trajetória que aborda o tema da cognoscibilidade da Igreja e de suas formas, como também o problema da sua definibilidade e seus meios – aspectos que iluminam a proposta de uma eclesiologia renovada, cuja reflexão se articula em torno da noção de comunhão.

Detalhes do artigo

Como Citar
Catelan Ferreira, A. L. (2013). Uma reflexão sobre a questão da definição da Igreja. Brasiliensis, 2(4), 79-117. https://doi.org/10.64205/brasiliensis.2.4.2013.6
Seção
Artigos
Biografia do Autor

Antônio Luiz Catelan Ferreira

Mestre em Direito Canônico pelo Instituto de Direito Canônico do Rio de Janeiro, afiliado à Pontifícia Universidade Gregoriana de Roma, e doutor em Teologia pela Pontifícia Universidade Gregoriana de Roma, Itália. É também assessor da Comissão Episcopal Pastoral para a Doutrina da Fé da CNBB (Conferência Nacional dos Bispos do Brasil).

Como Citar

Catelan Ferreira, A. L. (2013). Uma reflexão sobre a questão da definição da Igreja. Brasiliensis, 2(4), 79-117. https://doi.org/10.64205/brasiliensis.2.4.2013.6

Referências

ADAM, K. Ekklesiologie im Werden. Kritische Bemerkungen zu D.-M.

Koster Kritik an den ekklesiologischen Versuchen der Gegenwart. TThQ 122, 1941.

ANTÓN, A. En Busca De Una Nueva Noción De Iglesia. In: ______.

El Misterio De La Iglesia, Evolución Historica De Las Ideas Eclesiologicas. 2. v. Madrid – Toledo: BAC, 1987.

______. Lo sviluppo della dottrina sulla Chiesa nella teologia dal Vaticano

I al Vaticano II. In: FACOLTÀ TEOLOGICA INTERREGIONALE MILANO. L’ecclesiologia dal Vaticano I al Vaticano II. Brescia: La Scuola, 1973,

BAÑEZ, D. Scholastica commentaria in secundam secundae angelici doctoris d.

Thomae. Venice, 1588.

BARRY, D. A plea for a more Comprehensive Definition of the Church.

IN: New-York Rev., Nova York, n. 2 , p. 691-697, mai 1907.

BENOIT, P. Corps, tête et plérome dans les épitres de la captivité. In: Exégèse

et théologie, v. 2, Paris: Cerf, 1961.

BOUYER, L. Newman. Sa Vie. Sa Spiritualité. Paris: Cerf, 1952.

______. Chronique d’histoire de la théologie contemporaine. Où en est la

théologie du Corps mystique ? Revue des Sciences Religieuses, n. 22, Estrasburgo, p. 313-333, 1948.

BRINKTRINE, J. Was ist die Kirche? Theologie und Glaube, n. 28, Paderbon,

p. 190-196, 1936.

BUSA, R. (Ed.). Thomae Aquinatis opera omnia. Milano, 1996. CD - ROM CARLINI, A.– CAPONE BRAGA, G.– PIERETTI, A. Idea. In: FONDAZIONE CENTRO STUDI FILOSOFICI DI GALLARATE (Ed.). Enciclopedia Filosofica. v. 6, p. 5425, Milão, 2006.

CASSIRER, E. Filosofia delle Forme Simboliche. Firenze: La Nuova Italia, 1964. CONCíLIO VATICANO II. Ad Gentes (Constituição Pastoral sobre a

atividade missionária da Igreja no mundo de hoje).

______. Gaudium et Spes (Constituição Pastoral sobre a Igreja no mundo de

hoje).

______. Lumen Gentium (Constituição dogmática sobre a Igreja).

______. Sacrosanctum Concilium (Constituição sobre a Sagrada Liturgia). CONGAR , Y. Le Saint-Esprit et le Corps apostolique, In: Esquisses du

Mystère de l ́Église. Paris: Cerf.

______. Position de l’Église, dualité et unité. In: ______. Saint Église. Paris:

Cerf, 1963.

______. Peut-on définir l’Église?. In: ______. Saint Église. Paris: Cerf, 1963,

p. 21-44.

COMISSÃO TEOLÓGICA INTERNACIONAL. Temi Scelti Di

Ecclesiologia. EV 1681, 1985.

DE VALENCIA, G. Commentariorum theologicum, 3. v. Ingoldstadt, 1603. DIANICH, S. Ecclesiologia, questioni di metodo e una proposta. Milano:

Pauline, 1993.

DOPP, J. – GATTEI, S. Definizione, In: FONDAZIONE CENTRO

STUDI FILOSOFICI DI GALLARATE (Ed.). Enciclopedia Filosofica. Milano: Bompiani, 2006, v. 2, p. 2597-2605.

DULLES, A. Models of the Church. Dublin: Gill & Macmilla, 1976. ELIADE, M. Immagini e Simboli. Saggi sul simbolismo magico-religioso.

Torino: Jaca Book, 2004.

FECKES, K. Das Mysterium der heiligen Kirche. Paderborn: F. Schöningh, 1934.

FENTON, J.C. Scholastic Definitions of the Catholic Church. American Ecclesiastical Review, n.111, 1944, Washington.

______. The Mystici Corporis and Definitions of the Church. American

Ecclesiastical Review, n.128, 1953, Washington, p. 450.

HAMER, J. Dix thèses sur l’Église comme communion, Nova et Vetera

Genève, n.59, 1984.

______. Ecclésiologie et sociologie, Nova et Vetera Genève, n.59, 1984. ______. L’Église est une communion, Nova et Vetera Genève, n.59, 1984. HOLBÖCK, F. Das Mysterium der Kirche in dogmatischer Sicht. In:

______. Mysterium Kirche In Der Sicht Der Theologischen Disziplinen, 1.v. Salzburg: Otto Müller, 1962.

JAKI, S. Les tendances nouvelles de l’ecclésiologie, Roma: Casa Editrice Herder, 1957. JOURNET, CH. L’église Du Verbe Incarné. 2. v. Paris: Desclée De Brouwer, 1951. KOSTER, M.D. Ekklesiologie im Werden, Paderborn: Bonifacius Druck, 1940. LUBAC, H. de. Méditation Sur L’église. Paris: Paris: AubierMontaigne,1953. MASSILLO, G. Popolo Dio: categoria teologica o metafora? RdT 36, 1995. MÜHLEN, E. Una mystica persona. Roma: Cità Nuova, 1968.

PASSAGLIA, C. De Ecclesia Christi commentariorum libri quinque. 2. v.

Regesburg: Ratisbonae, 1853-1856.

PENNA, R. Il mysterion paulino. Traiettoria e costituzione. Brescia: Paideia, 1978. PIÉ-NINOT, S., Eclesiología: La sacramentalidad de la comunidad cristiana,

Salamanca: Sígueme, 2007.

PILGRAM, F. Physiologie de L’Église. Paris – Bruxelles: Régis Ruffet et Cia, 1864. RAHNER, H. L’ecclesiologia dei Padri. Simboli della Chiesa. Milano: Città

Nuova, 1994.

RICOEUR, P. De l’interprétation. Essai sur Freud. Milano: Club del libro d’arte, 1965.

SANTINELLO, G., Nozione. In: CENTRO DI STUDI FILOSOFICI

DI GALLARATE. Enciclopedia Filosofica. Firenze, 1969, Vol. 4, p. 1072-173, Milão, 2006.

SCHMAUS, M. Dogmatica cattolica. 3. v. Torino: ElleDiCi, 1966. SEMERARO, M. Mistero, comunione, missisone. Bologna: EDB, 1996. SEMMELROTH, O. Ich Glaube die Kirche. Düsseldorf: Otto Patmos, 1959. STOLZ A. De Ecclesia. Freiburg: Herder, 1939.

Summa totius logicae, Pars I, c. XXVI. in: ROBINSON, R. Definition,

Oxford: Clarendon Press, 1972, p. 12-148.

TOMÁS DE AQUINO. De ente et essentia, 5 (ROLAND-GOSSELIN,

M.-D. (ed). Le “De Ente Et Essentia” De S. Thomas D’Aquin. Paris: Vrin, 1948).

TOSTATUS, A. Opera Omnia, V [In Matthaeum]. Cologne: J. Gymnicus. &

A. Hierat., 1613.

VETTER, J. Der heilige Augustinus und das Geheimnis des Leibes Christi.

Mainz: Matthias Gruenewald, 1929.

VITALI, D. Mater Ecclesia. Roma, 2008.

ZIRKER, H. Ecclesiologia. Brescia: Queriniana, 1987.